ZWYCZAJE ZWIĄZANE ZE ŚWIĘTAMI
WIELKANOCNYMI
NIEDZIELA PALMOWA
- Dawniej w tym dniu inscenizowano wjazd Jezusa do Jerozolimy.
Glówną postacią spektaklu byla figura Pana Jezusa na osiołku
umieszczana na wózku.
W Krakowie platformę z Chrystusem na osiołku ciągneli rajcy
miejscy, była to bowiem funkcja wielce zaszczytna, a dzieci
rzucały kwiaty i palemki przed nadjeżdżającą figurką wołając:
" Hosanna na wysokościach".
Obecnie głównym atrybutem święta są palmy. Najczęściej spotyka
się bukiety z galązek wierzbowych , bukszpanu i suszonych kwiatów
albo palmy wileńskie. Mają one kształt pałek różnej wysokości
i grubości, sporządzonych z ułożonych w misterne wzory suszonych
kwiatów. Palma zakończona jest kitą z farbowanych traw. Dawniej
takie palmy występowały głównie na Wileńszczyźnie, ale obecnie
spotyka się je w całej Polsce.
Na Ziemi Sądeckiej i Kurpiach istnieje tradycja obnoszenia wysokich,
czesto kilkumetrowych palm w czasie procesji. Najpiękniejsze
palmy są nagradzane i można je oglądać w muzeach regionalnych.
TRIDUUM PASCHALNE
- Obchody Paschalnego Triduum Męki i Zmartwychwstania Pańskiego
zaczynają się wieczorną Mszą Wieczerzy Pańskiej celebrowanej
w Wielki Czwartek i kończą Wigilią Paschalną . Nazwy Triduum
Paschalne używa się od 1929 roku; wcześniej mówiono o Triduum
Sacrum. Lacinskie "Triduum" oznacza trzy dni, a tradycja
Kościoła rzymskokatolickiego określa je jako trzy fazy misterium
Odkupienia. Etap pierwszy to pożegnalna uczta, zwana Ostatnia
Wieczerza, oraz zapowiedz ofiary. Etap drugi to wydarzenia Wielkiego
Piątku, zakończone śmiercią Chrystusa na krzyżu. Cześć trzecia
to spoczynek w grobie i cud zmartwychwstania.
Chrześcijańskie Święta Wielkanocne nawiązują do Paschy -
największych uroczystości religii żydowskiej. Odpowiednikiem
aramejskiego słowa "pascha" jest w języku hebrajskim
nazwa "pesach", bliska znaczeniowo polskiemu wyrazowi
"przejście".
W czasach przed powstaniem narodu izraelskiego ludy pogańskie
obchodziły na wiosnę święto pasterskie. Zabijano wówczas zwierze
a jego krwią skraplano namioty aby zachować rodzinę i dobytek
od złych mocy. W czasie uczty spożywano w całości zwierze
- symbol życia. Święto to zyskało w Izraelu nową treść ideologiczną:
upamiętniło ocalenie Izraelitów od plag egipskich oraz wyjście
narodu pod wodza Mojżesza z niewoli egipskiej.
Ostatni dzień Triduum Paschalnego pełen jest wielkanocnej
radości związanej z cudem zmartwychwstania. Poranną Mszę Rezurekcyjną
poprzedza procesja z Najświętszym Sakramentem. Potem ksiądz
trzykrotnym śpiewem oznajmia zmartwychwstanie Chrystusa. Idący
w procesji ministranci niosą krzyż i figurę Zmartwychwstałego
a kapłan niesie monstrancje z Hostia. Procesja kończy się
odśpiewaniem dziękczynnego hymnu.
Triduum Paschalne dobiega końca po odprawieniu wieczornych nieszporów
Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego zwanej tez niedziela wielkanocna.
SYMBOLIKA ŚWIECONKI
- Błogosławieństwo pokarmów zwane powszechnie jako święconka
posiada długą tradycje. Początki tego obrzędu sięgają VIII wieku,
w Polsce jego pierwsze praktyki odnotowano w XIV wieku. Początkowo
świecono tylko chlebowa figurkę w postaci baranka. Potem dodawano
kolejno ser, masło, ryby, olej, pokarmy mięsne, ciasto i wino.
W końcu kosz został wzbogacony jajkiem i pozostałymi pokarmami,
które stanowią obecnie tradycyjna święconkę. Należy wspomnieć
ze dobór potraw w koszyku nigdy nie był przypadkowy. Potraw
w koszyku może być więcej ale zawsze powinno się w nim znaleźć
siedem pokarmów, symbolizujących treść chrześcijaństwa:
chleb podstawowy
pokarm symbolizujący Ciało Chrystusa
jajko
symbol odradzającego się życia i zwycięstwa nad śmiercią. Dzielenie
się jajkiem
przed śniadaniem wielkanocnym przypomina dzielenie się opłatkiem
wigilijnym
i wyraża przyjaźń, miłość i życzliwość uczestników wielkanocnej
biesiady.
sól
to
minerał życiodajny, posiadający moc odstraszania zła, a także
symbol oczyszczenia
i prawdy.
ser
to
symbol zawartej przyjaźni miedzy człowiekiem a siłami przyrody
wędlina
symbol baranka Paschalnego
chrzan
oznaczał siłę i fizyczną krzepę,
a współdziałając z innymi potrawami zapewniał ich
skuteczność.
ciasto
symbolizowało umiejętność
i doskonałość. Ciasto reprezentowane było głównie
przez wielkanocne baby, jako wypiek własny i domowy.
Koszyk, zwykle wiklinowy lub słomiany, wyścielano białą serwetą
ozdobioną gałązkami bukszpanu lub borówek.
PISANKI -
Jajko odgrywa ważną role w wierzeniach religijnych jako symbol
zmartwychwstania. Najstarsze pisanki znaleziono podczas prac
archeologicznych na terenie Mezopotamii. Malowanie jajek znane
było w czasach cesarstwa rzymskiego. Najstarsza polska pisanka
sięga X wieku, którą znaleziono w czasie wykopalisk w Ostrowiu.
Była ona wykonana tą samą niemal techniką co współczesne pisanki
z tej części Śląska Opolskiego. Zdobieniem jajek zajmowały się
wyłącznie kobiety, które jak np. na Podlasiu zbierały się w
jednej izbie do której wzbraniano wstępu mężczyznom.
Pisanki malowane gorącym woskiem popularne są w całej Polsce.
Często jajko przed malowaniem wydmuchuje się, czyli nakłuwa
z dwóch końców, a następnie usuwa płynne białko z żółtkiem silnym
dmuchnięciem. W ten sposób pisankę po udekorowaniu można pozostawić
jako ozdobę na kolejne lata. Jest to szczególnie ważne, gdyż
częstokroć pisanki to małe arcydzieła rękodzielnicze.
Na Kurpiach i w Łowickiem wydmuszki oklejane są kolorowymi wycinkami,
a na Mazowszu i Opolszczyźnie jajka są ozdabiane rdzeniem sitowia.
Wśród barw dominowały pisanki żółte, brązowe, zielone oraz rożne
odmiany czerwieni. Malowane jajka najpierw otrzymywali czlonkowie
rodziny, a później w tygodniu po Wielkanocy osoby zaprzyjaźnione.
Pisankami również obdarowywano zmarłych, dając w ten sposób
wyraz pamięci o przodkach. Stąd pisanki na cmentarzach, głównie
prawosławnych, składane tam w druga niedziele Wielkanocna.
ZAJĄCZEK WIELKANOCNY
- Zabytki dawnej sztuki chrześcijańskiej przedstawiające
zająca z motywem krzewu winnego wskazują na związek z Eucharystią,
życiem wiecznym i zmartwychwstaniem. Najstarsze źródła przedstawiające
zająca z wielkanocnymi pisankami pochodzą z końca XVII wieku.
To niewątpliwie sympatyczne zwierzątko znajdujemy na kartkach
z życzeniami wielkanocnymi, i kojarzy się często z podarunkami
które przynosi razem z koszyczkiem wielkanocnym.
Zwyczaje Wielkanocne opracowała
Anna Wieczorek
|
| |
|
